تشریع و قانونگذاری اسلامی بر اصول و پایه های بی نظیری استوار است که به آن صلاحیتی می دهد تا هر فرد در هر زمان به آن ها عمل کند. مهمترین این اصول عبارتند از:
هیچ تکلیف و وظیفه شرعی اسلامی از توان افراد مکلف بیرون نیست و انجام آن ها بیش از کارهای عادی سبب رنج و خستگی نمی شوند؛ زیرا دین آسان است. خدای فرماید{ خداوند در حق‌ّ شما آساني مي‌خواهد و در حق‌ّ شما دشواري نمي‌خواهد}[سوره بقره آیه 185]
و خدای فرماید {خداوند مي‌خواهد، از [مسئوليت] شما بكاهد و انسان ناتوان آفريده شده است } [سوره نساءآیه 28]
و خدای فرماید {خداوند هيچ كس را جز [به اندازه] توانش مكلّف نمي‌سازد.} [سوره بقره آیه 286]
عائشه رضی الله عنها می گوید:" هرگز رسول خدا صلی الله علیه و سلم در میان دو امر اختیار داده نشد مگر اینکه آسان ترین را اختیار نمود تا زمانی که گناهی در آن نبود و اگر در آن گناهی بود او دورترین مردم از آن بود او هرگز برای خود از کسی انتقام نگرفت اما اگر حریم خداوند شکسته می شد برای خداوند انتقام می گرفت"( روایت از بخاری است).
از جمله برداشتن سختی در شریعت اسلام کمی تکالیف است. به طوری که مکلف بدون سختی و به رنج افتادن قادر به انجام آن ها می باشد؛ زیرا در رنج افتادن سختی است و سختی از این دین برداشته شده است. خدای فرماید {و در دين براي شما هيچ محظوري قرار نداده است.} [سوره حج آیه 78]
همان گونه که هدف از تکالیف و وظایف؛ خوشبختی مکلف در دنیا و آخرت است و تشریع به اندازه ای است که آدمی توان انجام آن را داشته باشد. خدای فرماید { اي مؤمنان، از چيزهايي مپرسيد که اگر براي شما آشكار شود، شما را اندوهگين كند، و اگر وقتي که قرآن فرو فرستاده مي‌شود، از آن بپرسيد، [سختي آن] برايتان آشكار خواهد شد. خداوند از آنها (سؤالات) در گذشت، و خداوند آمرزنده بردبار است (101)به راستي گروهي پيش از شما از [همانند] آن پرسيده بودند. آن گاه به [سبب] آن كافر شدند } [سوره مائده 102-101 آیه 13]
کسی که احکام شرعی را مورد بررسی قرار می دهد در می یابد که هدف از احکام محقق ساختن مصالح مردم است، تا برای مردم خیر و خوبی محقق شده و از آنان شر و فساد در دنیا و آخرت دور شود. خدای فرماید {و تو را جز مايه رحمت براي جهانيان نفرستاده‌ايم } [سوره انبیاء آیه 107]
رحمت برای محقق شدن مصالح است و الا اگر رحمت هدف نبود رسول خدا به رسول رحمت توصیف نمی شد. تکالیف برای حفظ مصالح بندگان در دنیا و آخرت است. زیرا خداوند از تمام بندگانش بی نیاز است و هیچ عبادتی به او سودی نمی رساند و هیچ گناه و معصیتی به او زیان نمی رساند و تمام شریعت عدل، رحمت، مصلحت و حکمت است. و هر مسئله ای که از عدل به ستم و از رحمت به ضد آن و از مصلحت به مفسدت و از حکمت به بیهودگی بدل شد، از شریعت نیست.
نصوصی که عدل را به عنوان یک روش و منهج اثبات می کنند بسیار زیادند. بسیاری از نصوص به برپاداشتن عدل و بر حذر داشتن از ظلم فرا می خوانند. حتی این مورد با مخالف نیز صدق می کند. خدای فرماید { اي مؤمنان، براي [گزاردن حق‌ّ] خدا [که مفاد عهد پيش گفته است] برخيزيد [و] گواهان به عدل باشيد. و دشمني قومي شما را بر آن ندارد که به عدالت رفتار نكنيد، به عدالت رفتار كنيد که آن به تقوي نزديكتر است و از خداوند پروا بداريد، که خداوند به آنچه مي‌كنيد آگاه است } [سوره مائده آیه 8]
از مهمترین دلایل صحت و درستی دین و رسالت آن متمایز بودن آن به ویژگی فراگیری و تکامل است، خدای فرماید{هيچ چيزي را در كتاب (لوح محفوظ) فرو گذار نكرده‌ايم}. [سوره انعام آیه 38]
وهمچنین خدای فرماید {و بر تو كتاب [آسماني] براي روشن ساختن هر چيزي و راه نمودن و رحمت و مژده دادن مسلمانان نازل كرديم } [سوره نحل آیه 89]
و این فراگیری در عقیده و باور و نگاه آدمی و در عبادت و تقرب و در اخلاق و فضائل و در تشریع و قانونگذاری و تنظیم و احکام و بلکه در تمام زندگی، متجلی می شود.
دین اسلام دین توازن و میانه روی و اعتدال است{و همچنين شما را امتي ميانه [برگزيده] گردانده‌ايم }[سوره بقره آیه 143]
هر چیز در احکام و شریعت او به میزان دقیق آماده شده است. {و آسمان را برافراشت و ترازو را مقرر داشت } [سوره رحمن آیه 7]
و مسلمانان را به توازن در همه چیز دستور داده است. واز این نمونه است کلام خداوند {و آنان که چون انفاق كنند، زياده روي نمي‌كنند و بخل نمي‌ورزند و [شيوه‌شان] بين اين [دو حدّ] معتدل است } [سوره فرقان آیه 67]
و رسول خدا صلی الله علیه و سلم از زیاده روی برحذر داشته است و فرموده است: "از زیاده روی در دین بپرهیزید زیرا زیاده روی کسانی را که پیش از شما بوده اند نابود ساخته است" و به توازن و دادن حق هر کس به خودش امر کرده است و فرموده است"خدایت بر تو حقی دارد و نفست بر تو حقی دارد و همسرت بر تو حقی دارد پس حق هر صاحب حقی را بده"
